ISU-ISU PEMBAHAGIAN HARTA PUSAKA ORANG ISLAM

ISU-ISU PEMBAHAGIAN HARTA PUSAKA ORANG ISLAM DALAM
KONTEKS PERUNDANGAN MALAYSIA.
Oleh: Tuan Haji Wan Abdul Halim bin Wan Harun
Jabatan Ketua Pengarah Tanah dan Galian Negeri Perak

1. PENDAHULUAN
Pembahagian harta pusaka orang Islam di negara ini sebenarnya dibuat
berlandaskan kepada hukum syarak, iaitu Hukum Faraid walaupun undangundang
utama yang diguna pakai ialah undang-undang sivil. Ini kerana undangundang
yang ada hanyalah untuk urusan pentadbiran semata-mata seperti
tatacara momohon pembahagian, memproses permohonan, pembahagian
bidangkuasa dan sebagainya. Pada peringkat penentuan waris, kadar bahagian
masing-masing dan perkara-perkara yang berkaitan dengan pembahagian,
semuanya tertakluk kepada hukum syarak. Contohnya peruntukan yang
terdapat dalam Akta Pusaka Kecil (Pembahagian ) 1955 (Akta 98). Seksyen
12(7) Akta 98 memperuntukkan bahawa pembahagian harta pusaka si mati
hendaklah mengikut undang-undang terpakai kepadanya. Ini bermakna bagi
orang Islam, pembahagian hartanya hendaklah mengikut Hukum Faraid.
Seksyen 12(7):
“Pemungut hendaklah menentukan, dalam apa cara yang paling
sesuai, undang-undang yang terpakai kepada penurunan harta
pusaka si mati, dan hendaklah memutuskan siapa mengikut
undang-undang itu adalah benefisiari-benefisiari dan kadar syer
dan kepentingan masing-masing”.
Di samping itu, sekiranya terdapat apa-apa persoalan berkaitan dengan
hukum syarak, termasuk Hukum Faraid atau apa-apa perkara yang berkaitan
dengannya seperti penentuan nasab, sah taraf anak, pengesahan wasiat, hibah
dan sebagainya, pegawai yang membicarakan harta pusaka tersebut bolehlah
merujuk kepada pihak berkuasa agama di negeri masing-masing seperti
diperuntukkan dalam seksyen 19(1) (a) Akta:
“Jika soalan itu berkaitan dengan undang-undang Islam atau adat
Melayu atau undang-undang anak watan atau adat Sabah atau
Sarawak, merujuk perkara itu untuk mendapat keputusannya
kepada pihak berkuasa negeri (Ruler of the state) di mana
daerahnya terletak atau kepada mana-mana orang lain atau
kumpulan orang sebagaimana yang diarahkan oleh Raja itu”

2. BIDANGKUASA PENTADBIRAN HARTA PUSAKA
Bidangkuasa pentadbiran harta pusaka diletakkan di bawah Jadual Kesembilan,
Senarai 1, Senarai Persekutuan di bawah Perkara 4 (e) (i) yang menyebut “…..
pewarisan harta berwasiat dan tidak berwasiat, probet dan surat kuasa
mentadbir pusaka…. “. Ini bermakna proses pembahagian dan pentadbiran
harta pusaka terletak di bawah bidangkuasa agensi Persekutuan seperti Amanah
Raya Berhad, Seksyen Pembahagian Pusaka, Jabatan Ketua Pengarah Tanah
Dan Galian dan Mahkamah Tinggi. Dalam hubungan ini, terdapat satu kes
berkaitan pusaka orang Islam yang menyatakan hal di atas, iaitu kes rayuan
Jumaaton & Raja Delila v. Raja Hizaruddin. Pengerusi Panel Hakim Mahkamah
Rayuan Syariah Wilayah Persekutuan, telah mengatakan bahawa Mahkamah
Syariah tidak berbidang kuasa mengenai probet dan pentadbiran pusaka kerana
ia terletak di bawah bidang kuasa Mahkamah Sivil. (1998) 6 MLJ 556. Oleh yang
demikian, Mahkamah Syariah tidak mempunyai bidang kuasa menguruskan keskes
pembahagian dan pentadbiran harta pusaka. Tetapi Mahkamah Syariah
mempunyai bidangkuasa dalam menentukan siapa yang berhak mewarisi dan
bahagian masing-masing yang dikeluarkan dalam bentuk ‘Sijil Faraid’.

3. INSTITUSI YANG MENGENDALIKAN PEMBAHAGIAN HARTA PUSAKA
DAN UNDANG-UNDANG BERKAITAN
Urusan pembahagian harta pusaka di kendalikan oleh empat institusi yang telah
ditetapkan bidang kuasa masing-masing.
3.1. AMANAH RAYA BERHAD (pusaka ringkas)
Mengendalikan harta si mati yang hanya meninggalkan harta alih sahaja
dan nilainya tidak melebihi RM 600,000 berpandukan kepada Akta
Perbadanan Amanah Raya Berhad (Akta 532).
Contohnya: sekiranya si mati hanya meninggalkan wang simpanan di
institusi kewangan (BSN, ASB, Tabung Haji, KWSP), kenderaan (kereta,
motosikal), saham, dividen dan sebagainya.
3.2. SEKSYEN PEMBAHAGIAN PUSAKA/ PEJABAT TANAH (pusaka kecil)
Di peringkat negeri atau daerah dikenali sebagai Unit Pembahagian
Pusaka, mengendalikan harta si mati yang meninggalkan harta tak alih
(tanah) sahaja atau harta tak alih beserta dengan harta alih seperti duit
simpanan di bank dan sebagainya dan nilainya tidak melebihi RM 600,000
dan tidak berwasiat mengikut Akta Wasiat 1959. Undang-undang
berkuatkuasa ialah Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 (Akta
98). (Pindaan nilaian pusaka kecil kepada RM2,000,000 akan
dikuatkuasakan tidak lama lagi).
Contohnya: si mati meninggalkan 2 bidang tanah sahaja atau
meninggalkan 2 bidang tanah dan duit simpanan di Lembaga Tabung
Haji.
3.3. MAHKAMAH TINGGI (pusaka besar)
Mengendalikan harta si mati yang meninggalkan sama ada harta tak alih
(tanah) atau harta alih yang nilainya melebihi RM 600,000 atau harta
berwasiat (bagi bukan Islam) walaupun nilainya kurang daripada RM
600,000. Mahkamah Tinggi juga mengendalikan kes-kes rayuan di bawah
Seksyen 29, Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955. Undangundang
yang dipakai ialah Akta Probet Dan Pentadbiran 1959 (Akta 97).
3.4 MAHKAMAH SYARIAH
Mengendalikan kes-kes penentuan waris dan bahagian setiap orang waris
yang dikeluarkan dalam “Sijil Faraid“. Ini berdasarkan kepada Enakmen
Pentadbiran Agama Islam Negeri-negeri atau Akta Pentadbiran Undangundang
Islam (Wilayah-wilayah Persekutuan) 1993 (Akta505). Disamping
itu Mahkamah Syariah mempunyai bidangkuasa dalam hal berkaitan
wasiat, hibah, wakaf, sah taraf anak, perkahwinan, harta sepencarian dan
nasab yang mana semua ini mempunyai kaitan rapat bahkan keputusan
Mahkamah Syariah berkaitan perkara-perkara di atas mempengaruhi
pembahagian harta pusaka.
Sebenarnya urusan pembahagian harta pusaka tidaklah tertumpu kepada
satu atau dua undang-undang sahaja tetapi mencakupi semua undang-undang
dan hukum yang berkaitan dengannya. Misalnya bagi kes harta pusaka kecil,
undang-undang utama ialah Akta Harta Pusaka Kecil (Pembahagian) 1955 (Akta
98) dan Peraturan-peraturan iaitu berkaitan dengan pentadbiran pusaka kecil
seperti tatacara memohon, memproses, mengendalikan perbicaraan dan
mengeluarkan perintah pembahagian termasuk lantikan pentadbir. Dalam
siasatan untuk menentukan waris dan bahagian masing-masing, kemahiran
dalam Hukum Faraid diperlukan termasuk mengendalikan kes-kes munasakhat
(kematian berlapis) dan takharuj (menyerahkan hak kepada orang lain). Oleh
kerana pusaka kecil wujud berasaskan kepada harta tak alih, semua undangundang
berkaitan dengan tanah mesti difahami oleh setiap Pegawai
Pembahagian Pusaka selaku Pentadbir Tanah yang mengendalikan kes
pembahagian pusaka, antaranya:
1. Kanun Tanah Negara 1965
2. Akta Tanah (Kawasan Penempatan Berkelompok) 1960.
3. Akta Hakmilik Strata.
4. Enakmen Rizab Melayu Negeri-negeri.
5. Akta Pengambilan Tanah 1960.
Di samping itu undang-undang sivil yang berkaitan juga menjadi rujukan
antaranya:
1. Akta Keterangan, 1950 (disemak 1971)
2. Akta Tafsiran 1948 & 1967
3. Age of Majority Act 1971 (Act 21)
4. Guardianship of Infants Act 1961 (Act 351)
5. Akta Kontrek 1950
6. Trustee Act 1949 (Act 208)
7. Power of Attorney Ordinance 1949
8. Akta Surat Kuasa Wakil 1949 (Akta 424)
Manakala hukum syarak yang berkaitan pula antaranya:
1. Hukum faraid.
2. Hukum wasiat.
3. Hukum hibah.
4. Harta sepencarian.
5. Sah taraf anak/anak angkat.
Berdasarkan kepada undang-undang yang berkaitan dengan urusan
pembahagian harta pusaka orang Islam seperti tersenarai di atas, dapatlah
disimpulkan bahawa urusan pembahagian harta pusaka adalah kombinasi
daripada undang-undang sivil dan undang-undang / hukum syarak.
Pembahagian harta pusaka orang Islam sebenarnya merupakan perkongsian
bidangkuasa antara Pentadbir Tanah dan Mahkamah Sivil di satu pihak dan
Mahkamah Syariah di satu pihak lagi.

4. BAGAIMANA HARTA PUSAKA ORANG ISLAM DIBAHAGIKAN DI BAWAH
AKTA HARTA PUSAKA KECIL (PEMBAHAGIAN) 1955 (AKTA 98).
4.1. Penentuan waris dan bahagian
Amalan yang ada sekarang, setiap permohonan untuk membahagikan harta
pusaka tidak menghendakki disertakan dengan Sijil Faraid. Ini kerana Akta
tersebut tidak memperuntukkan demikian. Seksyen 12(7) Akta hanya
menyatakan “Pentadbir Tanah hendaklah menentukan, dalam cara yang paling
sesuai, undang-undang yang terpakai kepada penurunan harta pusaka si mati,
dan hendaklah memutuskan siapa mengikut undang-undang itu adalah
benefisiari-benefisiari dan kadar syer dan kepentingan masing-masing”. Oleh
yang demikian penentuan waris dan bahagian masing-masing diputuskan oleh
Pentadbir Tanah (Pegawai Pembahagian Pusaka) dalam siasatan waris ketika
perbicaraan berdasarkan kepada Hukum Faraid.
Keadaan sebegini perlu diteruskan memandangkan tiada kesukaran
dalam menentukan siapakah waris yang berhak dan dalam menentukan
bahagian masing-masing. Contohnya ketika si mati meninggalkan hanya anakanak,
atau meninggalkan isteri dan anak-anak atau ibu bapa, isteri atau suami
dan anak-anak. Sekiranya Sijil Faraid diperlukan setiap kali permohonan
dikemukakan, bermakna setiap permohonan untuk membahagikan harta pusaka
orang Islam di Unit Pembahagian Pusaka akan menempoh dua kali perbicaraan,
pertama, perbicaraan untuk mendapatkan Sijil Faraid dan kedua, perbicaraan
untuk membahagikan harta pusaka.
Walau bagaimana pun, sekiranya terdapat kesukaran, kekeliruan,
bantahan atau untuk memuaskan hati pihak-pihak, waris akan diminta
mendapatkan Sijil Faraid daripada Mahkamah Syariah. Contohnya sepertimana
dalam kes berikut:
Si mati Kasim bin Selamat mati pada 1.2.2008.
Waris: 1. Seorang isteri (Sabariah)
2. Seorang anak perempuan (Siti)
3. Seorang saudara seibu sebapa perempuan (Suraya)
4. Dua orang saudara sebapa lelaki (Osman dan Zailani)
Pentadbir Tanah memutuskan waris yang berhak dan bahagian masingmasing
mengikut Hukum Faraid adalah seperti berikut:
8
Sabariah Isteri 1/8 1
Siti Anak perempuan 1/2 4
Suraya SIBP Asabah 3
Osman SBL Gugur 0
Zailani SBL Gugur 0
Sekiranya Osman dan Zailani tidak berpuas hati kerana pada anggapan
mereka mengatakan bahawa waris lelaki lebih berhak daripada perempuan,
mereka bolehlah merujuk kepada Mahkamah Syariah untuk mendapatkan Sijil
Faraid. Sekiranya tiada apa-apa bantahan daripada mana-mana pihak,
pembahagian harta pusaka Kasim diteruskan.
4.2 . Penentuan status pemilikan harta si mati / sepencarian
Sebelum pembahagian, setiap harta si mati akan ditentukan statusnya sebagai
harta pusaka. Contohnya, sekiranya ada pihak yang menuntut bahagian harta
sepencarian, harta si mati tidak akan dibahagikan sehinggalah keputusan
mengenai tuntutan harta sepencarian diperolehi. Ini adalah bagi menentukan
takat mana harta si mati yang boleh difaraidkan. Sekiranya bahagian harta
sepencarian diluluskan sebanyak 1/3 bahagian, bermakna harta si mati yang
akan difaraidkan hanya sebanyak 2/3 bahagian sahaja.
Demikian juga sekiranya terdapat tuntutan lain seperti jual beli, hibah dan
sebagainya, akan diputuskan terlebih dahulu kerana sekiranya tuntutan yang
dibuat oleh pembeli dibenarkan, harta tersebut menjadi milik pembeli dan tidak
boleh difaraidkan.
Sekiranya timbul keraguan dalam menentukan mana-mana harta atau
mana-mana waris si mati, Akta ini memperuntukkan pegawai yang
menyelesaikan kes ini supaya menyelesaikan pertikaian berkaitan harta atau
waris tersebut terlebih dahulu sebagaimana di peruntukan dalam seksyen 14
Akta:
“(1) Jika dalam perjalanan perbicaraan adalah diperakui oleh Pemungut
adalah perlu atau dikehendaki bagi kepentingan keadilan bahawa apa-apa
pertikaian kolateral diputuskan sebelum suatu perintah pembahagian
dibuat, Pemungut boleh menangguhkan membuat apa-apa perintah
pembahagian berkenaan dengan harta pusaka atau bahagian harta
pusaka yang pada pendapatnya adalah atau mungkin terjejas secara
langsung atau tidak langsung oleh penentuan pertikaian dan hendaklah
sesudah itu menyebabkan pertikaian ditentukan mengikut seksyen ini.
(2) Bagi maksud seksyen ini suatu pertikaian kolateral ertinya suatu
pertikaian samada-
(a) mana-mana harta alih atau tak alih atau apa-apa hak atau
kepentingan dalam mana-mana harta sedemikian membentuk
bahagian harta pusaka si mati.
(b) mana-mana orang yang berhak menerima faedah kepada
mana-mana harta alih atau tak alih atau apa-apa hak atau
kepentingan dalam apa-apa harta sedemikian yang si mati pada
masa kematiannya memegang atau berhak untuk memegang
sebagai seorang pemegang amanah dan tidak menerima faedah; “.
4.3 . Peruntukan belanja pengebumian jenazah
Belanja kematian adalah hak si mati yang perlu diselesaikan terlebih dahulu.
Sebelum pembahagian akan diperuntukkan sebahagian daripada harta si mati
untuk belanja pengebumian sekiranya ada tuntutan daripada mana-mana pihak.
Sekiranya tidak berbangkit, tiada harta si mati yang diambil untuk belanja
pengebumian.
4.4. Penyelesaian hutang
Hutang si mati wajib dijelaskan samada hutang kepada Allah atau hutang
kepada manusia. Misalnya sekiranya si mati masih belum menunaikan fardu haji,
hutangnya kepada Allah mesti ditunaikan sekiranya beliau termasuk dalam
golongan orang-orang yang berkuasa menunaikannya semasa hayatnya.
Demikian juga wajib ke atas waris-waris menunaikan hutang si mati kepada
manusia.
Seksyen 13 (1) Akta memperuntukkan:
“Di akhir perbicaraan Pemungut hendaklah melalui perintahnya
membuat peruntukkan bagi pembayaran daripada harta pusaka
bagi duti estet, jika ada, dan perbelanjaan pengebumian dan
hutang-hutang si mati sekiranya berbangkit ...“
4.5. Pelaksanaan wasiat
Sekiranya si mati meninggalkan wasiat, akan ditunaikan terlebih dahulu
sekiranya wasiat tersebut sah mengikut hukum syarak iaitu antaranya tidak
diwasiatkan kepada waris yang berhak menerima pusaka dan harta yang
diwasiatkan itu tidak lebih 1/3 daripada keseluruhan harta si mati. Sekiranya
wasiat tersebut tidak menepati kehendak syarak, ianya boleh dilaksanakan juga
setelah mendapat persetujuan daripada kesemua waris yang berhak mewarisi.
Sekiranya semua waris menyetujui wasiat si mati, pembahagian diteruskan.
4.6. Pembahagian
Di akhir perbicaraan, setelah bahagian waris-waris diketahui dan dilaksanakan
hak-hak si mati, harta pusaka tersebut dibahagikan kepada waris-waris
berpandukan kepada Hukum Faraid.
Untuk merealisasikan konsep takharuj, pembahagian mengikut pakatan /
persetujuan waris-waris, tolak ansur dan sebagainya, akta ini telah
memperuntukkan bahawa pegawai yang mengendalikan kes pusaka ini boleh
membenarkan pembahagian dibuat secara pakatan sekiranya dipersetujui oleh
semua waris. Bahkan pegawai tersebut digalakkan supaya mengambil perhatian
atau mengingatkan waris-waris supaya tidak memilikki sesuatu hartanah itu
dengan cara berkongsi. Dengan kata lain, konsep takharuj adalah digalakkan
samada penyerahan hak seseorang itu dibuat secara sukarela tanpa balasan
atau dengan bayaran yang dipersetujui oleh pihak-pihak berkenaan. Ini
diperuntukkan dalam Akta di bawah seksyen 15 yang antara lain menyatakan:
“(1) Jika Pemungut berpuas hati bahawa semua benefisiari harta pusaka
yang telah cukup umur dan berkeupayaan telah bersetuju antara mereka
kepada cara di mana harta pusaka patut dibahagikan, Pemungut boleh,
selepas merekodkan dalam perintah pembahagian terma-terma
persetujuan; dan persetujuan pihak-pihaknya, membahagikan harta
pusaka dalam cara yang diperuntukan oleh persetujuan melainkan ia
adalah jelas kepada Pemungut adalah tidak adil dan tidak saksama untuk
berbuat demikian.”
(2) ...
(3) Jika dua atau lebih benefisiari berhak kepada bahagian dalam manamana
tanah yang terkandung dalam harta pusaka Pemungut boleh, atas
budibicaranya, mengambil perhatian kepada kepentingan orang yang
berkenaan dan kepentingan pembangunan tanah dengan baik-
(a) menguntukkan lot-lot berasingan kepada benefisiari-benefisiari
individu;
(b) ...
Bagi mengelakkan pemecahan tanah kepada pemilikan yang kecil atau
dengan jumlah pemilik yang ramai ke atas sebidang tanah, Akta Pusaka Kecil
seterusnya memperuntukkan pegawai yang membicarakan kes pusaka tersebut,
boleh dengan budibicaranya mencadangkan tanah tersebut dijual atau ditender
di kalangan waris-waris atau sebagainya. Duit hasil jualan tanah tersebut
dibahagikan kepada waris-waris berdasarkan bahagian yang diperolehi mengikut
Hukum Faraid.
Seksyen 15 (c) dan (d) memperuntukkan:
“(c) boleh memerintahkan tanah itu atau mana-mana bahagiannya
dijual dengan apa-apa cara sebagaimana yang ditentukan; atau
(d) boleh memerintahkan tanah itu atau mana-mana bahagiannya
dijual dengan cara tender di antara benefisiari-benefisiari dengan
apa-apa cara sebagaimana yang ditentukan, tetapi tertakluk
kepada harga rizab yang ditentukan oleh pemungut yang tidak
boleh kurang daripada nilai pasaran tanah itu, atau bahagian tanah
itu, mengikut mana-mana yang berkenaan, pada tarikh tender itu“.

5. ISU DAN MASALAH
Dalam melaksanakan pembahagian harta pusaka di kalangan orang Islam,
terdapat beberapa persoalan berkaitan bidangkuasa, ketiadaan statut, ketidak
seragaman undang-undang dan tatacara yang perlu dibincang dan difikirkan
bersama untuk kebaikan masyarakat Islam umumnya. Semoga jalan
penyelesaiannya dapat dimanfaatkan oleh seluruh umat Islam.
5.1. MASALAH BIDANGKUASA
Apabila berlaku kematian, ada kalangan waris menjadi keliru, di mana harta
pusaka boleh diselesaikan. Persoalan yang selalu diajukan ialah samada ke
Amanah Raya, Unit Pembahagian Pusaka / Pejabat Tanah, Mahkamah Syariah
atau Mahkamah Tinggi. Ini kerana keempat-empat institusi tersebut mempunyai
hubungkait dengan urusan pembahagian harta pusaka dan mereka tidak dapat
memahami tentang bidangkuasa setiap institusi tersebut sehinggalah diberi
penerangan yang sewajarnya. Institusi yang berlainan yang menguruskan
pembahagian harta pusaka ini menimbulkan kecelaruan dan kesukaran kepada
waris-waris. Ini terbukti dalam sungutan waris-waris ketika berurusan di kaunter
Unit-unit Pembahagian Pusaka seluruh negara.
Pusaka kecil hanya berupaya menyelesaikan harta pusaka yang bernilai
tidak lebih daripada RM600,000. Apabila sesuatu permohonan dibuat di Unit
Pembahagian Pusaka, semua harta si mati akan dinilai dan sekiranya nilaian
keseluruhan harta tersebut melebihi RM600,000 permohonan itu akan
dipindahkan ke Mahkamah Tinggi Sivil. Waris-waris sekali lagi dikehendakki
membuat permohonan baru mengikut kaedah mahkamah.
Sekiranya si mati meninggalkan harta alih seperti kenderaan atau wang
simpanan di mana-mana institusi kewangan dan harta tak alih seperti rumah
atau tanah pertanian, sepatutnya urusan pembahagian harta tersebut dibuat di
Unit Pembahagian Pusaka atau Pejabat Tanah. Bagaimana pun kadangkala
sebahagian daripada waris telah memohon untuk membahagikan harta alih di
Amanah Raya Berhad dan kemudiannya memohon untuk membahagikan harta
tak alih di Pejabat Tanah mengikut bidangkuasa yang ada. Waris akan
menghadapi kesukaran kerana terpaksa membuat dua kali permohonan di
tempat yang berlainan.
Mengikut amalan yang ada sekarang, apabila permohonan dibuat di
Amanah Raya Berhad atau Mahkamah Tinggi dan sebahagian Pejabat Tanah
atau Unit Pembahagian Pusaka, bagi kes kematian orang Islam, Sijil Faraid
diperlukan untuk dilampirkan bersama. Untuk mendapatkan Sijil Faraid, wariswaris
dikehendakki membuat permohonan di Mahkamah Syariah. Permohonan
tersebut didengar dalam satu perbicaraan bagi menentukan waris-waris yang
berhak mewarisi dan bahagian masing-masing. Keputusan Mahkamah Syariah
dikeluarkan dalam bentuk ’Sijil Faraid’. Amanah Raya, Unit Pembahagian
Pusaka atau Mahkamah Tinggi setelah memproses permohonan tersebut, akan
memanggil semua waris-waris untuk pembahagian samada mengikut faraid,
pakatan atau takharuj dengan mengambil kira perkara lain yang bersangkutan
seperti tuntutan jual beli, gadaian, sekatan kepentingan tanah dan sebagainya.
Ini bermakna, bagi orang Islam terpaksa menghadiri dua perbicaraan bagi
menyelesaikan pusaka berbanding pusaka bukan Islam.
Bagi kes-kes yang melibatkan tuntutan wasiat, hibah atau harta
sepencarian, sekiranya dalam perbicaraan di Unit Pembahagian Pusaka tidak
mendapat persetujuan daripada semua waris atau jika terdapat pertikaian,
pembahagian ditangguhkan dan pihak yang menuntut diminta supaya membawa
tuntutan wasiat, hibah atau tuntutan harta sepencarian ke Mahkamah Syariah.
Mahkamah Syariah yang mempunyai bidangkuasa mendengar tuntutan-tuntutan
itu pula menjalankan perbicaraan untuk diputuskan. Perintah yang dikeluarkan
oleh Mahkamah Syariah hendaklah dikemukakan kepada Unit Pembahagian
Pusaka dan perintah pembahagian dikeluarkan setelah waris-waris menghadiri
satu lagi perbicaraan.
Contoh perjalanan kes pembahagian pusaka melibatkan tuntutan wasiat
ditunjukkan seperti di bawah:
Fakta kes:
Si mati Kasim bin Selamat mati pada 1.2.2008.
Waris: 1. Seorang isteri (Sabariah)
2. Seorang anak perempuan (Siti)
3. Seorang saudara seibu sebapa perempuan (Suraya)
4. Dua orang saudara sebapa lelaki (Osman dan Zailani)
Harta: sebidang tanah kebun kelapa sawit seluas 10 ekar bernilai RM200,000.
Kasim ada membuat surat wasiat yang mengatakan sekiranya beliau meninggal
dunia, ½ daripada tanah tersebut diberikan kepada anak perempuannya dan ½
lagi diberikan kepada dua orang saudara lelakinya iaitu Osman dan Zailani.
Kes pembahagian pusaka berwasiat bagi harta orang Islam adalah di
bawah bidang kuasa Unit Pembahagian Pusaka. Perbicaraan dijalankan untuk
mendapat maklumat tentang waris si mati. Penentuan waris dan bahagian
masing-masing mengikut Hukum Faraid adalah seperti berikut:
8 10 ekar
Sabariah Isteri 1/8 1 1.25 ekar
Siti Anak perempuan 1/2 4 5 ekar
Suraya SIBP Asabah 3 3.75 ekar
Osman SBL Gugur 0 0
Zailani SBL Gugur 0 0
Sekiranya tuntutan wasiat dibuat oleh Osman dan Zailani, iaitu ke atas ½
bahagian daripada harta si mati iaitu tanah seluas 5 ekar, ketiga-tiga orang waris
yang berhak menerima pusaka akan diminta memberi persetujuan. Sekiranya
mereka bersetuju, pembahagian diputuskan seperti berikut:
4 16 10 ekar
Sabariah Isteri 1 0.625 ekar
Siti Anak perempuan 1/2 2 4 2.5 ekar
Suraya SIBP 3 1.875
ekar
Osman SBL 1/2 1 4 2.5 ekar
Zailani SBL 1 4 2.5 ekar
Sekiranya waris-waris tidak bersetuju dengan wasiat tersebut, wasiat yang
diluluskan kepada Osman dan Zailani setakat 1/3 daripada harta mengikut
hukum syarak iaitu sebanyak seluas 3.33 ekar sahaja. Sekiranya kedua-dua
mereka bersetuju, pembahagian diputuskan seperti berikut:
3 12 10 ekar
Sabariah Isteri 1 0.83 ekar
Siti Anak perempuan 2/3 2 4 3.33 ekar
Suraya SIBP 3 2.50 ekar
Osman SBL 1/3 1 2 1.67 ekar
Zailani SBL 2 1.67 ekar
Sekiranya Osman dan Zailani tidak berpuas hati dengan kadar 1/3
bahagian, atau ada pihak yang membantah wasiat tersebut, pembahagian di Unit
Pembahagian Pusaka ditangguhkan dan pihak yang menuntut diminta
mendapatkan pengesahan wasiat di Mahkamah Syariah. Perbicaraan di Unit
Pembahagian Pusaka disambong semula setelah waris-waris mengemukakan
perintah yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah.
Kesimpulannya, penyelesaian harta pusaka orang Islam menjadi sukar kerana
terpaksa berurusan dengan lebih daripada satu institusi.
5.2. KEKANGAN STATUT
5.2.1. Hukum Faraid
Undang-undang utama yang boleh dijadikan panduan untuk membahagikan
harta pusaka orang Islam ialah Hukum Faraid. Malangnya sehinga kini belum
ada satu statut khusus berkaitan pusaka orang Islam di Malaysia. Pegawai
Pembahagian Pusaka dalam menguruskan pembahagian harta pusaka orang
Islam, hanya merujuk kepada kitab kitab faraid, disamping menghadiri kursus
asas dan pembelajaran secara tidak formal. Hanya pengalaman dalam jawatan
tertutup (close service) membolehkan tumpuan yang lebih diberikan kepada
memahami Hukum Faraid lebih mendalam. Manakala hakim-hakim Mahkamah
Syariah pula ketika mengeluarkan Sijil Faraid akan menghadapi situasi
perbezaan pendapat di kalangan mazhab dalam beberapa isu pewarisan seperti
pewarisan mengikut kaedah ’Rad’, pewarisan oleh waris ’Dhawi al-Arham’,
kaedah pembahagian ’Muqasamah’ dan sebagainya.
Amalan yang ada sekarang ini, lebih menjurus kepada pendapat Zaid bin
Thabit r.a., yang diterima pakai oleh Imam Syafie iaitu sekiranya si mati hanya
meninggalkan seorang anak perempuan tanpa waris lain, harta tersebut akan
diwarisi oleh anak perempuan tersebut setakat ½ bahagian sahaja manakala ½
bahagian lagi dipulangkan kepada Baitulmal. Bagaimana pun persoalan timbul
bolehkah jika hakim yang mengeluarkan Sijil Faraid atau Pegawai Pembahagian
Pusaka selaku Pentadbir Tanah berpendapat kaedah Rad digunakan mengikut
pendapat ulama mutaakkhirin dalam mazhab Syafie atau mengikut pendapat
Mazhab Hanafi dan Hanbali.1 Mengikut hukum Rad, ½ bahagian diberikan
kepada seorang anak perempuan sebagai bahagian fardu yang wajib
diterimanya manakala bakinya ½ bahagian lagi diberikan kepada anak
perempuan tersebut secara Rad. Ini bermakna anak perempuan akan mendapat
kesemua harta pusaka tersebut dan tiada bahagian untuk Baitulmal. Sekiranya
keadaan ini berlaku, pembahagian harta pusaka orang Islam akan menjadi rumit
dan bercelaru.
Dalam kes pewarisan datuk bersama saudara si mati, terdapat tiga
pendapat yang berlainan iaitu:
Pertama: Pendapat Sayidina Abu Bakar r.a. dan Mazhab Hanafi, datuk
menduduki tempat bapa dan mendindingkan saudara si mati. Sekiranya si mati
meninggalkan datuk dan adik beradik si mati, datuk mendapat asabah dan adik
beradik terdinding.
Kedua: Pendapat Sayidina Ali dan Ibnu Mas’ud, datuk tidak mendindingkan
saudara seibu sebapa dan saudara sebapa. Mereka tertakluk kepada kaedah
pembahagian Muqasamah. Tetapi dalam kes Muadah, saudara sebapa tidak
mengurangkan bahagian datuk.
Ketiga: Pendapat Zaid bin Thabit r.a. dan jumhur ulama termasuk Mazhab
Syafi’e, seperti pendapat kedua, tetapi dalam kes Muadah saudara sebapa
mengurangkan bahagian datuk. Contoh pembahagian ketiga-tiga pendapat di
atas ditunjukkan seperti di bawah:
Pendapat pertama:
Datuk Asabah (semua)
Saudara seibu sebapa lelaki Terdinding
Saudara sebapa lelaki Terdinding
Pendapat kedua:
Datuk 1/2
Saudara seibu sebapa lelaki 1/2
Saudara sebapa lelaki Terdinding
Pendapat ketiga:
Datuk 1/3
Saudara seibu sebapa lelaki 2/3
Saudara sebapa lelaki Terdinding
Pada pandangan saya, amalan hari ini pendapat ketiga diterima pakai
seperti mana terdapat di dalam sistem faraid berkoputer yang dibangunkan oleh
Universiti Sains Malaysia (USM) dan e-Syariah. Persoalannya, bagaimana
sekiranya ada di kalangan pegawai di Unit Pembahagian Pusaka dan Hakim
Mahkamah Syariah yang mengeluarkan perintah mengikut pendapat pertama
atau kedua? Apakah ada undang-undang yang akan menghalang mereka
daripada berbuat demikian?. Tanpa undang-undang khusus tentang Hukum
Faraid akan menimbulkan kekeliruan di kalangan umat Islam dalam menentukan
waris yang berhak mewarisi.
5.2.2. Hukum Hibah
Dalam keghairahan masyarakat masa kini yang cuba untuk mencari kaedah
alternatif agihan harta melalui hukum hibah telah menyebabkan timbul kekeliruan
dalam pembahagian harta pusaka bagi orang Islam. Mungkin juga kerana
ketiadaan satu undang-undang berkaitan hibah yang boleh dijadikan panduan
oleh waris-waris yang beragama Islam. Maka timbullah apa yang dikatakan
dokumen ’Perisytiharan hibah’ dan ’Amanah Hibah’. Bahkan ada yang membuat
hibah bersyarat seperti ’Umra’ dan ’Ruqba’ sedangkan di dalam Mazhab Syafie
dan pendapat jumhur fuqaha’, hibah tersebut sah tetapi syaratnya tidak terpakai.
Bagaimana pun mereka mungkin berpegang kepada pendapat Imam Malik dan
mazhab Maliki bahawa Umra dan syaratnya adalah harus manakala mengikut
az-Zuhri dan Imam Malik, Ruqba adalah sah sebagai wasiat bukan sebagai
hibah.2 Oleh kerana bentuk hibah yang dilakukan ini tidak disertai dengan urusan
pindah milik atau pertukaran nama di dalam hakmilik, apabila berlaku kematian,
sebelum harta pusaka difaraidkan, persoalan mengenai hibah perlu diselesaikan
terlebih dahulu. Tiada undang-undang yang dapat dijadikan panduan dalam
masalah ini. Oleh itu bagi menyelesaikannya, perbicaraan harta pusaka
ditangguhkan dan waris-waris diminta mendapatkan pengesahan hibah daripada
Mahkamah Syariah. Setelah keputusan mengenai hibah tersebut diperolehi,
waris-waris sekali lagi akan datang ke Unit Pembahagian Pusaka untuk
mendapatkan perintah pembahagian seterusnya. Walaupun Mahkamah Syariah
mempunyai bidangkuasa memutuskan persoalan tersebut mengikut hukun
syarak, pendapat siapa yang perlu diikuti adalah menjadi persoalan.
5.2.3. Kaedah Tuntutan Harta Sepencarian
Sebelum harta pusaka dibahagikan di Unit Pembahagian Pusaka, masalah
harta sepencarian mesti diselesaikan terlebih dahulu jika ada tuntutan. Iaitu bagi
menentukan bahagian pasangan yang membuat tuntutan tersebut. Sehingga kini
masih belum ada garis panduan yang boleh dijadikan asas untuk menerima atau
menolak tuntutan sepencarian ketika perbicaraan harta pusaka dijalankan.
Selalunya apabila tuntutan sepencarian dibangkitkan dalam perbicaraan harta
pusaka di Unit Pembahagian Pusaka, waris-waris akan diminta persetujuan
dengan tuntutan tersebut. Sekirannya bersetuju, pembahagian pusaka
diteruskan. Sekiranya tidak bersetuju, perbicaraan pusaka ditangguhkan dan
pihak yang menuntut diminta membawa tuntutan ke Mahkamah Syariah. Setelah
keputusan mengenai harta sepencarian diperolehi, sekali lagi waris-waris akan
datang ke Unit Pembahagian Pusaka untuk pembahagian.
Adalah mendukacitakan apabila pihak yang menuntut harta sepencarian
mengemukakan perintah membenarkan tuntutan harta sepencarian yang
dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah sedangkan harta pusaka tersebut telah pun
selesai dibahagikan kepada waris-waris di Unit Pembahagian Pusaka . Dalam
keadaan ini, waris diminta memohon satu perintah daripada Mahkamah Tinggi
Sivil membatalkan perintah yang dibuat oleh Pentadbir Tanah untuk dibicarakan
semula. Setelah Mahkamah Tinggi membenarkan, Pentadbir Tanah akan
membicarakan kes tersebut buat kali kedua dengan mengambil kira perintah
harta sepencarian yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah. Apa yang ingin
saya kemukakan disini, dalam kes seperti ini nampaknya tiga agensi yang akan
terlibat dalam satu kes pusaka.
5.3. TIADA PELARASAN PEMAKAIAN UNDANG-UNDANG
5.3.1. WASIAT
Enakmen wasiat telah digubal bagi membolihkan rujukan dibuat berkaitan hukum
berwasiat. Bagaimana pun hanya tiga buah negeri sahaja yang menggubal
enakmen tersebut iaitu negeri Selangor (Enakmen Wasiat Orang Islam
(Selangor) 1999 – Eankmen No. 4 tahun 1999), negeri Melaka (Enakmen Wasiat
Orang Islam (Melaka) 2005 – Enakmen 4 tahun 2005) dan Negeri Sembilan
(Enakmen Wasiat Orang Islam (Negeri Sembilan) 2004 – Enakmen 5 tahun
2004.
Masalah berbangkit daripada pemakaian enakmen tersebut ialah
beberapa peruntukan yang ada di dalamnya tidak terdapat di dalam hukum
wasiat mengikut Mazhab Syafie yang diamalkan di negeri-negeri yang tidak
mempunyai enakmen tersebut. Akibatnya sijil faraid yang dikeluarkan oleh negeri
yang mempunyai enakmen wasiat tidak boleh dilaksanakan dinegeri yang tidak
mempunyai enakmen tersebut.
5.3.1.1 SEKSYEN 27
Seksyen 27 Enakmen Wasiat Orang Islam (Selangor) 1999 memberi
peruntukan kepada ’Wasiat Wajibah’ seperti berikut:
27. (1) Jika seseorang mati tanpa membuat apa-apa wasiat kepada
cucunya daripada anak lelakinya yang telah mati terlebih dahulu
daripadanya atau mati serentak dengannya, maka cucunya itu hendaklah
berhak terhadap satu pertiga wasiat dan, sekiranya cucu itu diberi dengan
kadar yang kurang dari satu pertiga, haknya hendaklah disempurnakan
mengikut kadar wasiat wajibah yang diperuntukkan di bawah seksyen ini.
(2) Kadar wasiat wajibah untuk kanak-kanak yang disebut dalam
subseksyen (1) hendaklah setakat kadar di mana ayahnya berhak
daripada harta pusaka datuknya sekiranya diandaikan ayahnya itu mati
selepas kematian datuknya:
Dengan syarat wasiat itu tidak melebihi satu pertiga daripada harta
pusaka si mati.
Contohnya, jika seorang mati meninggalkan dua anak lelaki dan seorang
anak perempuan yang masih hidup dan ada seorang anak lelaki yang mati
dahulu. Anak yang mati dahulu ada meninggalkan dua orang anak lelaki. Sijil
Faraid yang dikeluarkan mengikut Wasiat Wajibah seperti berikut:
Anak lelaki 1 2/7
Anak lelaki 2 2/7
Anak perempuan 1/7
Cucu lelaki 1 1/7
Cucu lelaki 2 1/7
Kedua-dua cucu lelaki daripada anak lelaki yang mati dahulu mendapat
pusaka seperti mana diperuntukkan di bawah seksyen 27 (2) Enakmen tersebut.
Kekeliruan di kalangan masyarakat akan berlaku apabila Sijil Faraid tersebut
dibawa untuk penyelesaian pusaka ke negeri yang tidak mempunyai enakmen
tersebut kerana Hukum Faraid mengikut mazhab Syafie yang diamalkan di
negara ini mengikut kitab-kitab fikah adalah seperti berikut:
Anak lelaki 1 2/5
Anak lelaki 2 2/5
Anak perempuan 1/5
Cucu lelaki 1 0
Cucu lelaki 2 0
Cucu lelaki tidak mendapat apa-apa kerana terdinding oleh anak lelaki.
Akibatnya menampakkan seolah-olah pembahagian ke atas harta pusaka orang
Islam tidak selaras dan masyarakat akan menjadi keliru.
5.3.1.2. SEKSYEN 26 (2)
Seksyen 26 (2) pula memperuntukkan seperti berikut:
(1) Jika sesuatu wasiat dibuat kepada seseorang yang bukan waris
atas kadar yang tidak melebihi satu pertiga daripada harta pusaka
pewasiat selepas diselesaikan segala hutangnya, wasiat tersebut
hendaklah berkuat kuasa tanpa perlu mendapat apa-apa
persetujuan wairs-warisnya.
(2) Sesuatu wasiat yang dibuat kepada seseorang waris atas kadar
yang melebihi satu pertiga, hendaklah tidak berkuat kuasa
sehingga diberi persetujuan oleh waris-warisnya selepas kematian
pewasiat.
Apa yang dapat ditafsirkan daripada peruntukan seksyen 26 (2) di atas
ialah boleh berwasiat kepada waris yang berhak menerima pusaka tidak melebihi
1/3 daripada harta, dan sekiranya lebih daripada 1/3 hendaklah mendapat
persetujuan daripada semua waris-waris.
Peruntukan ini saya kira agak bertentangan dengan hukum wasiat yang
diamalkan mengikut kitab-kitab fikah mazhab Syafie yang berpandukan kepada
sebuah hadis yang berbunyi:

Maksudnya: Sesungguhnya Allah telah memberikan kepada setiap
orang yang berhak itu hak masing-masing, kerana itu tiada wasiat
kepada waris yang berhak.3
Kemungkinan berlaku kesilapan atau ketinggalan dua perkataan ketika
enakmen tersebut disediakan iaitu mungkin ayat yang sebenarnya seperti
berikut:
(2) Sesuatu wasiat yang dibuat kepada seseorang yang bukan waris
atas kadar yang melebihi satu pertiga, hendaklah tidak berkuat kuasa
sehingga diberi persetujuan oleh waris-warisnya selepas kematian
pewasiat.
Jika benar berlaku kesilapan, maka ayat tersebut perlu dibaiki segara dan
sesuailah dengan hukum wasiat yang diamalkan mengikut mazhab Syafie.
Sekiranya tidak berlaku kesilapan dan sememangnya diperuntukkan begitu, akan
timbullah konflik dalam melaksanakan wasiat yang dibuat oleh seseorang antara
negeri yang mempunyai enakmen wasiat dengan negeri-negeri lain atau antara
tuan guru yang mengajar hukum wasiat di masjid dan sebagainya dengan
amalan mengikut undang-undang yang diguna pakai di Mahkamah Syariah.
5.3.2. ANGGAPAN KEMATIAN
Setiap permohonan untuk membahagikan harta pusaka hendaklah disertakan
dengan bukti kematian. Bukti bagi kematian hakiki ialah sijil kematian manakala
bukti kematian bagi seseorang yang hilang (Mafqud) ialah satu perintah yang
dikeluarkan oleh mahkamah menganggap seseorang yang hilang itu telah mati
dan dikenali sebagai ‘Perintah Anggapan Kematian’.
Unit Pembahagian Pusaka dalam menyelesaikan harta orang Islam yang
hilang akan hanya menerima anggapan kematian yang dikeluarkan oleh
Mahkamah Tinggi mengikut Seksyen 108 Akta Keterangan 1950 (disemak
1971). Akta ini memperuntukkan bahawa seseorang itu boleh dianggap sebagai
mati setelah tidak didengar berita tentang diri orang yang hilang itu selama tujuh
tahun oleh orang yang sepatutnya mendengar khabar beritanya sekiranya dia
masih hidup.
Undang-undang Keluarga Islam Negeri-negeri juga ada memperuntukkan
tentang anggapan kematian seperti Seksyen 53, Akta Undang-Undang Keluarga
Islam (Wilayah Persekutuan) 1984 dan Kaedah-Kaedah 1987, Seksyen 50,
Enakmen Undang-Undang Pentadbiran Keluarga Islam Terengganu 1985, dan
Seksyen 41, Enakmen Keluarga Islam Negeri Kelantan 1983.
Undang-undang Keluarga Islam Wilayah Persekutuan memperuntukkan
tempoh minimum seseorang itu boleh memohon anggapan kematian hanya
setelah 4 tahun kehilangannya sementara negeri Terengganu dan Kelantan
memberi tempoh minimum 7 tahun.
Apa yang menjadi persoalan, anggapan kematian yang dikeluarkan oleh
hakim Mahkamah Syariah di bawah Undang-undang Keluarga Islam adalah bagi
maksud membolehkan isteri orang yang hilang itu berkahwin lain. Bahkan
Undang-Undang Keluarga Islam ini memasukkan peruntukan mengetepikan
perintah yang dikeluarkan oleh Mahkamah Tinggi Sivil. Dengan kata lain hanya
anggapan kematian yang dikeluarkan oleh Hakim Mahkamah Syariah sahaja
yang diterima pakai oleh kadi untuk membolehkan isteri orang hilang berkahwin
lain tetapi tidak bagi maksud pembahagian pusaka.
Sebagai contoh, Seksyen 53, Akta Undang-undang Keluarga Islam
(Wilayah Persekutuan) 1984 memperuntukkan:
53. (1) Jika suami seseorang perempuan telah mati, dipercayai
telah mati, atau telah tidak didapati apa-apa perkhabaran
mengenainya selama tempoh empat tahun atau lebih, dan hal
keadaan adalah sebegitu hingga dia patut, bagi maksud
membolehkan perempuan itu berkahwin semula, dianggap
mengikut hukum syarak sebagai telah mati, tetapi perakuan
kematian di bawah Ordinan Pendaftaran Kelahiran dan
Kematian 1957 bagi Wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, atau
Ordinan Pendaftaran Kelahiran dan Kematian bagi Wilayah
Persekutuan Labuan, tidak dapat diperoleh, Mahkamah boleh,
atas permohonan perempuan itu dan selepas apa-apa
penyiasatan yang wajar, mengeluarkan, dalam borang yang
ditetapkan, suatu perakuan menganggap suami itu telah mati,
dan kemudian daripada itu perempuan itu adalah bebas
berkahwin semula mengikut Akta ini.
(2)
(3) Dalam hal keadaan yang disebut dalam subseksyen (1),
seseorang perempuan adalah tidak berhak berkahwin semula
tanpa suatu perakuan yang dikeluarkan di bawah subseksyen
(1) walaupun Mahkamah Tinggi mungkin telah memberi
kebenaran menganggap suami itu telah mati.4
Soalnya apakah anggapan kematian yang dikeluarkan oleh Mahkamah
Syariah tidak boleh digunakan sebagai bukti kematian bagi maksud
pembahagian harta pusaka seorang Islam dan anggapan kematian yang
dikeluarkan oleh Mahkamah Tinggi Sivil tidak boleh digunakan bagi maksud
perkahwinan. Jika tidak boleh digunakan bermakna bagi seorang yang hilang itu
perlu mendapat dua anggapan kematian. Satu, anggapan kematian yang
dipohon oleh isteri orang yang hilang kepada Mahkamah Syariah bagi
membolehkannya berkahwin lagi. Dua, anggapan kematian yang dipohon oleh
isteri atau waris-waris orang yang hilang itu kepada Mahkamah Tinggi Sivil bagi
membolehkan mereka membahagikan harta pusaka orang yang hilang itu.
Apa pun peruntukan dalam undang-undang, apabila seseorang itu
dihukumkan telah mati (dianggap mati), ia sepatutnya merangkumi kedua-dua
aspek perkahwinan dan pusaka, kerana apabila seseorang itu meninggal dunia,
secara automatik terputuslah hubungan perkahwinannya dan serentak dengan
itu hartanya terus menjadi harta pusaka. 5
5.3. SEKATAN PEMILIKAN KE ATAS TANAH OLEH UNDANG-UNDANG
Di bawah Perkara 76(4) Perlembagaan Persekutuan, Parlimen telah meluluskan
satu akta yang dinamakan Akta Tanah (Kawasan Penempatan Berkelompok)
Tahun 1960, Akta no. 13 Tahun 1960 (GSA). Tanah yang terlibat dengan akta ini
ialah tanah-tanah Rancangan FELDA, FELCRA dan Rancangan Tanah Pinggir.
Masalah yang berbangkit daripada akta ini ialah peruntukan Seksyen 14, Akta
Tanah (Kawasan Penempatan Berkelompok) Tahun 1960 (Pindaan) 2002 yang
tidak membenarkan tanah-tanah tersebut dimiliki oleh lebih daripada dua orang
pemilik.
Mengikut Hukum Faraid, setiap harta seseorang yang mati adalah
menjadi harta pusaka. Demikian juga harta seorang peneroka FELDA yang
meninggal dunia. Walaupun hak waris-waris tidak dinafikan untuk mewarisi tanah
rancangan tersebut, undang-undang GSA menegah daripada nama-nama waris
didaftarkan di dalam hakmilik tanah kecuali dua nama sahaja. Apa yang berlaku
dalam pembahagian tanah GSA ketika ini, sekiranya si mati meninggalkan
seorang isteri dan 5 orang anak, dua lelaki dan satu perempuan dan mereka
menuntut bahagian masing-masing mengikut Hukum Faraid, pegawai Unit
Pembahagian Pusaka selaku Pentadbir Tanah akan melantik sekurangkurangnya
seorang ‘pentadbir’ untuk didaftarkan di dalam geran tanah. Tugas
pentadbir ialah menguruskan ladang dan membahagikan hasilnya kepada wariswaris
mengikut faraid atau sebagaimana dipersetujui oleh waris-waris. Mengikut
Hukum Faraid bahagian waris-waris seperti berikut:
8 40 RM5,000
Isteri 1/8 1 5 RM 625
Anak lelaki 1 14 RM1,750
Anak lelaki 2 Asabah 7 14 RM1,750
Anak perempuan 7 RM 875
Sekiranya diandaikan hasil yang diperolehi daripada penjualan buah
kelapa sawit sebanyak RM5,000 sebulan, masing-masing akan memperolehi
bahagian seperti pengiraan di atas.
Masa berlalu dan berlaku kematian kepada anak lelaki pertama yang
meninggalkan seorang isteri dan lima orang anak, 3 lelaki dan 2 perempuan.
Generasi ketiga ini juga berhak mewarisi harta bapa mereka. Sekiranya dikira
mengikut kaedah Munasakhat, waris-waris yang berhak ke atas tanah FELDA ini
seperti berikut:
96 7
40 3840 RM5,000
Isteri 5 Ibu 32 480+224 RM916.67
Anak lelaki 1 Mati 0 0 0
Anak lelaki 2 14 1344 RM1,750
Anak perempuan 7 672 RM 875
14
192
Isteri 24 168 RM218.75
AL 34 238 RM309.89
AL 34 238 RM309.89
AL 34 238 RM309.89
AP 17 119 RM154.95
AP 17 119 RM154.95
Mengikut pengiraan di atas cucu perempuan peneroka asal berhak
menerima sebanyak RM154.95 setiap orang dan bahagian mereka mesti
diberikan.
Persoalan yang perlu difikirkan bersama sampai bila pentadbir mengurus
dan membahagikan hasil ini kepada waris-waris yang berhak. Bagaimana
sekiranya pentadbir tidak menjalankan tugasnya dengan amanah? Bagaimana
sekiranya waris mati lepas seorang seorang? Dan bagaimana kesudahannya
generasi yang berikutnya.

6. CADANGAN
6.1. Melihat kepada empat institusi yang mempunyai bidangkuasa yang
berkaitan dengan pembahagian harta pusaka telah menyebabkan kekeliruan di
kalangan masyarakat, adalah dicadangkan supaya bidangkuasa empat institusi
ini disatukan dan pengurusan harta pusaka diletakkan di bawah satu bumbung.
Keadaan di mana waris terpaksa berulang alik ke Unit Pembahagian
Pusaka, kemudian ke Mahkamah Syariah dan kemudian kembali semula ke Unit
Pembahagian Pusaka atau adakalanya terpaksa berurusan pula dengan
Mahkamah Tinggi Sivil sepatutnya dapat dielakkan dengan meletakkan
pengurusan harta pusaka di bawah satu pengurusan yang di satukan.
Memandangkan pengurusan harta pusaka orang Islam adalah merupakan
kombinasi dua undang-undang utama iaitu undang-undang tanah dan Hukum
Faraid di samping undang-undang dan hukum syarak sampingan yang lain
seperti Akta Kontrek, Akta Pemegang Amanah , hukum wasiat dan hibah,
sewajarnya satu bentuk institusi yang unik perlu diwujudkan yang mana mampu
menguruskan kesemua permasalahan yang berbangkit berkaitan pembahagian
harta pusaka. Institusi yang dicadangkan ialah sebuah MAHKAMAH PUSAKA.
Mahkamah ini bukan sahaja menyelesaikan harta pusaka orang Islam bahkan
juga pusaka orang bukan Islam. Iaitu satu institusi kehakiman yang
berkemampuan menyelesaikan kes-kes berkaitan undang-undang sivil dan
hukum syarak. Ia merupakan sebuah institusi unik yang melambangkan
perkongsian kuasa antara hakim sivil dan hakim syar’ie.
6.2 Undang-undang utama untuk membahagikan harta pusaka ialah Hukum
Faraid. Tanpa satu statut yang khusus mengenainya boleh membawa kepada
kecelaruan dalam mengguna pakai kaedah pembahagian. Oleh itu dicadangkan
satu Akta Faraid diwujudkan segera untuk panduan semua pihak yang terlibat
dalam urusan pembahagian harta pusaka dan yang pentingnya untuk
mewujudkan keseragaman dalam tindakan.
6.3 Oleh kerana hukum hibah memberi kesan langsung kepada pembahagian
harta pusaka, agar masyarakat tidak terkeliru dan sebagai usaha
menyeragamkan tindakan, samada sesuatu hibah yang dibuat itu sah atau tidak,
adalah dicadangkan satu Akta Hibah digubal segera.
6.4 Harta sepencarian juga mempengaruhi pembahagian pusaka. Bagi
memudahkan urusan tuntutan harta sepencarian, dicadangkan perlu ada satu
peraturan khusus untuk dijadikan panduan oleh semua pihak yang terlibat.
6.4 Wasiat juga mempengaruhi pembahagian pusaka kerana sesuatu harta
pusaka tidak boleh difaraidkan kecuali setelah wasiat si mati dilaksanakan.
Adalah menjadi kesukaran kepada institusi yang terlibat dengan urusan
pembahagian pusaka terutamanya Unit Pembahagian Pusaka dan Mahkamah
Syariah untuk memutuskan hukum wasiat kerana pemakaian Enakmen Wasiat
hanya di tiga buah negeri sahaja. Untuk melambangkan keseragaman tindakan
oleh seluruh umat Islam Akta Wasiat perlu diperkenalkan dan bagi negeri-negeri
pula seharusnya menerima pakai atau mencontohi akta tersebut untuk digubal di
dalam enakmen wasiat masing-masing.
6.5 Wasiat Wajibah tidak popular di kalangan masyarakat Islam di Malaysia
dan mekanisma pelaksanaannya tidak boleh dirujuk di dalam kitab-kitab fikah
mazhab Syafie. Sekiranya dilaksanakan, masyarakat sepatutnya diberi
penjelasan yang sewajarnya dan dibincangkan di mana-mana kerana
pelaksanaannya akan memberi kesan kepada kaedah pembahagian bahkan
berlainan dengan kaedah yang dipelajari selama ini di dalam kitab-kitab faraid.
Saya mencadangkan peruntukan berkaitan wasiat wajibah dikaji semula.
6.6 Seksyen 26 (2), Enakmen Wasiat perlu disemak semula. Jika
digandingkan dengan Seksyen 26 (1), saya percaya terdapat ketinggalan dua
perkataan di dalam ayat tersebut ketika enakmen dicetak.
6.7 Pelarasan perlu dibuat ke atas perintah anggapan kematian yang
dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah dengan memperuntukkan bahawa
anggapan kematian tersebut adalah bagi maksud berkahwin lain dan menuntut
harta pusaka. Dengan peruntukan tersebut membolehkan Unit Pembahagian
Pusaka menerima pakai perintah itu sebagai bukti kematian. Di samping itu
tempoh seseorang itu hilang juga perlu diseragamkan untuk mengelakkan
berlaku kekeliruan ketika melaksanakan hukum syarak.
6.8 Senario pewarisan oleh generasi kedua, ketiga dan seterusnya tanah
peneroka FELDA perlu dibuat kajian. Apakah memadai dengan lantikan
pentadbir atau Akta Tanah (Kawasan Penempatan Berkelompok) Tahun 1960
dikaji semula.
1 Al-Zuhayli, Wahbah (Dr.), t.t. Al-Fiqh al-Islami wa Adillatuh. Juzuk 8, Dar al-Fikr, hlm. 358-359.
2 Mohd Ridzuan bin Awang, Prosiding Seminar Kebangsaan Pengurusan Harta Dalam Islam,
tajuk: Pengurusan Harta Orang Islam Di Malaysia: Isu Undang-undang Dan Penyelesaian, hlm.
437.
3 Al-Husaini, al-Imam Taqiuddin Abi Bakr bin Muhammad, t.t.Kifayah al-Akhyar. Juzuk 2,
Beirut : Dar al- Fikr, hlm. 17.
4 Akta Undang-undang Keluarga Islam (Wilayah Persekutuan) 1984 dan Kaedah-Kaedah 1987,
Seksyen 53.
5 Wan Abdul Halim bin Wan harun, Pengurusan Dan Pembahagian Harta Pusaka, 2006, Dewan
Bahasa Dan Pustaka, hlm. 32-34.